Doanh Nghiệp Chính Sách
Doanh nghiệp và Chính sách là trang thông tin tổng hợp về các vấn đề doanh nghiệp, doanh nhân và pháp lý , đồng thời cũng là cầu nối giữa doanh nghiệp, doanh nhân và cơ quan quản lý nhà nước với mục đích xây dựng một Việt Nam Thịnh Vượng
Ngành Xây dựng Việt Nam đang đối mặt với một thách thức quan trọng trong việc quản lý chất lượng thiết kế: sự mất cân bằng trong phân chia chi phí giữa tổng thầu thiết kế và các nhà thầu phụ chuyên ngành. Vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích kinh tế của các bên tham gia mà còn tiềm ẩn nguy cơ suy giảm chất lượng tổng thể của các dự án xây dựng.Trong bối cảnh thị trường ngày càng cạnh tranh gay gắt, một số tổng thầu thiết kế đã áp dụng chiến lược "ép giá" đối với các nhà thầu phụ chuyên ngành như kết cấu, cơ điện,... nhằm tối đa hóa lợi nhuận cho mình. Cần nhấn mạnh rằng đây không phải là hiện tượng phổ biến của toàn ngành - nhiều tổng thầu vẫn duy trì mối quan hệ hợp tác công bằng và bền vững với các nhà thầu phụ. Tuy nhiên, việc tồn tại những trường hợp "ép giá" không hợp lý vẫn đặt ra câu hỏi về tính bền vững của mô hình hợp tác tổng thầu – nhà thầu phụ và khả năng đảm bảo chất lượng thiết kế trong dài hạn.
Hệ thống văn bản pháp luật về Xây dựng của Việt Nam, bao gồm Luật Xây dựng và các văn bản hướng dẫn như Nghị định 37/2015/NĐ-CP (đã được sửa đổi bởi Nghị định 50/2021/NĐ-CP), Thông tư 12/2021/TT-BXD, và Thông tư 01/2025/TT-BXD, đã thiết lập một khung pháp lý tương đối rõ ràng về trách nhiệm của các bên trong hoạt động thiết kế.
Theo quy định hiện hành, tổng thầu thiết kế phải chịu trách nhiệm toàn diện đối với chất lượng hồ sơ thiết kế, bao gồm cả những phần việc được giao cho nhà thầu phụ thực hiện. Đồng thời, các nhà thầu phụ cũng có trách nhiệm trực tiếp trước tổng thầu và trước pháp luật đối với phần việc cụ thể mà họ đảm nhận.
Tuy nhiên, một khoảng trống lớn trong hệ thống pháp lý hiện tại là thiếu vắng các quy định cụ thể về cơ chế phân chia chi phí thiết kế. Pháp luật không quy định tỷ lệ phân chia bắt buộc chi phí thiết kế cho từng bộ môn chuyên ngành, mà chỉ quy định chung chung rằng "chi phí quản lý của tổng thầu thiết kế được trích từ chi phí thiết kế của các nhà thầu phụ trên cơ sở thỏa thuận giữa các bên".
Việc thiếu vắng quy định cụ thể về phân chia chi phí đã tạo ra một khoảng trống pháp lý, dẫn đến một số tổng thầu lợi dụng để áp dụng hình thức "ép giá" không công bằng. Mặc dù không phải tất cả tổng thầu đều có hành vi này, nhưng trong thực tế vẫn tồn tại những trường hợp nhà thầu phụ chuyên ngành phải chấp nhận mức giá thấp hơn đáng kể so với giá trị thực của công việc họ thực hiện.
Hậu quả của tình trạng này có thể rất nghiêm trọng và lan tỏa theo nhiều tầng. Khi nhà thầu phụ bị "ép giá" quá mức, họ buộc phải cắt giảm chi phí hoạt động, điều này có thể dẫn đến việc giảm thời gian nghiên cứu, sử dụng nhân lực kém chất lượng, hoặc áp dụng các giải pháp thiết kế đơn giản hóa không tối ưu.
Trong ngắn hạn, chất lượng thiết kế tổng thể của dự án sẽ bị ảnh hưởng tiêu cực, dẫn đến việc xây dựng ra những công trình kém chất lượng. Về dài hạn, điều này kéo theo một chuỗi chi phí xã hội tăng cao bao gồm: chi phí bảo trì và sửa chữa thường xuyên, chi phí nâng cấp và khắc phục sự cố không lường trước được, chi phí vận hành năng lượng cao do thiếu tối ưu hóa trong thiết kế, và đặc biệt là chi phí cơ hội do hiệu quả sử dụng công trình thấp.
Tuy nhiên, hệ lụy nghiêm trọng hơn nằm ở nguy cơ "thui chột" dần của các ngành kỹ thuật phục vụ cho thiết kế toà nhà. Khi các nhà thầu phụ chuyên ngành không có đủ nguồn lực để đầu tư vào nghiên cứu và phát triển, thị trường sẽ dần thiếu hụt nhân lực chất lượng cao. Điều này đặc biệt nguy hiểm đối với các lĩnh vực kỹ thuật mới đòi hỏi chuyên môn cao như mô phỏng kết cấu, tối ưu hóa thiết kế, công nghệ xanh và tiết kiệm năng lượng, hay các hệ thống thông minh trong tòa nhà.
Khi các chuyên gia giỏi không đủ động lực để gắn bó với ngành do thu nhập thấp và áp lực công việc cao, họ sẽ có xu hướng chuyển sang các lĩnh vực khác hoặc ra nước ngoài làm việc. Hậu quả là thị trường thiết kế trong nước sẽ dần mất đi năng lực cạnh tranh và khả năng đổi mới sáng tạo.
Nếu xu hướng này tiếp tục, trong dài hạn, Việt Nam có nguy cơ trở thành một quốc gia với tập hợp các tòa nhà chỉ có hình thức bề ngoài ấn tượng, trong khi chất lượng bên trong - từ kết cấu, hệ thống cơ điện, đến hiệu quả năng lượng - sẽ là những dấu hỏi lớn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến an toàn người sử dụng mà còn làm suy giảm uy tín ngành Xây dựng Việt Nam trên trường quốc tế.
Đặc biệt, điều đáng quan ngại là trong các dự án phức tạp, việc thiết kế kết cấu và hệ thống cơ điện đóng vai trò then chốt đối với an toàn và tính khả thi của công trình. Nếu chất lương thiết kế của những bộ phận này bị suy giảm do áp lực về giá, hậu quả có thể lan rộng ra toàn bộ dự án và tác động tiêu cực đến cả cộng đồng.
Hiện tại, các quy định về định mức chi phí thiết kế do Bộ Xây dựng ban hành được thiết kế như một công cụ tổng thể cho toàn bộ công tác thiết kế của dự án, không có sự phân tách chi tiết cho từng bộ môn chuyên ngành. Điều này tạo ra một "vùng xám" trong việc xác định giá trị hợp lý cho từng phần công việc cụ thể.
Việc thiếu vắng định mức chi tiết cho từng bộ môn chuyên ngành không chỉ làm khó khăn cho việc đàm phán công bằng giữa tổng thầu và nhà thầu phụ, mà còn có thể tạo điều kiện cho những hành vi lợi dụng. Khi không có chuẩn mực rõ ràng, trong một số trường hợp, bên có thế mạnh đàm phán (thường là tổng thầu) có thể áp đặt mức giá không hợp lý lên bên yếu thế hơn.
Trong bối cảnh pháp luật cho phép các bên tự thỏa thuận về việc phân chia chi phí, vai trò của chủ đầu tư trở nên cực kỳ quan trọng trong việc kiểm soát chất lượng thiết kế. Chủ đầu tư cần chuyển từ vai trò thụ động sang chủ động can thiệp để bảo vệ lợi ích của mình.
Cụ thể, chủ đầu tư nên yêu cầu tổng thầu thiết kế minh bạch hóa cơ cấu chi phí nội bộ, bao gồm việc công khai tỷ lệ phân chia chi phí cho từng bộ môn chuyên ngành. Điều này không chỉ giúp chủ đầu tư hiểu rõ hơn về cấu trúc chi phí mà còn tạo áp lực buộc tổng thầu phải có cách phân chia hợp lý.
Ngoài ra, chủ đầu tư cần tăng cường công tác thẩm định và thẩm tra thiết kế, đặc biệt chú trọng đến chất lượng của các bộ phận do nhà thầu phụ thực hiên. Việc quy định chặt chẽ các tiêu chuẩn chất lượng và kèm theo điều khoản xử lý vi phạm cụ thể trong hợp đồng cũng là một biện pháp cần thiết.
Điều đáng ghi nhận là nhiều tổng thầu thiết kế đã nhận thức được tầm quan trọng của việc duy trì mối quan hệ hợp tác lành mạnh với các nhà thầu phụ. Họ hiểu rằng trách nhiệm pháp lý đối với chất lượng tổng thể không thể được chuyển gia hoàn toàn cho nhà thầu phụ, bất kể cơ cấu chi phí như thế nào. Tuy nhiên, vẫn cần có những hướng dẫn rõ ràng hơn để đảm bảo việc xây dựng cơ cấu chi phí nội bộ hợp lý, đảm bảo nguồn lực đầy đủ cho các bộ môn kỹ thuật chuyên ngành.
Những tổng thầu có tầm nhìn dài hạn nhận thấy rằng, việc duy trì quan hệ hợp tác bền vững với các nhà thầu phụ chất lượng cao là chìa khóa để tạo ra lợi thế cạnh tranh lâu dài. Thay vì tập trung vào lợi ích ngắn hạn thông qua việc cắt giảm chi phí một cách quá mức, họ đầu tư vào việc xây dựng hệ thống sinh thái đối tác mạnh mẽ. Điều này không chỉ có lợi chất lượng sản phẩm mà còn giúp tạo dụng uy tín lâu dài trên thị trường.
Để giải quyết những thách thức hiện tại, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía. Trước mắt, Bộ Xây dựng nên xem xét việc bổ sung các hướng dẫn định mức chi phí chi tiết cho từng bộ môn chuyên ngành. Điều này sẽ tạo ra chuẩn mực rõ ràng cho việc đàm phán và giảm thiểu khả năng lợi dụng.
Các hiệp hội ngành nghề cũng cần đóng vai trò tích cực hơn trong việc xây dựng các quy tắc ứng xử và tiêu chuẩn đạo đức kinh doanh. Việc tạo ra một bộ nguyên tác tự nguyện phân chia chi phí công bằng có thể là bước đệm quan trọng trước khi có các quy định pháp lý chính thức.
Đối với các nhà thầu phụ, việc nâng cao năng lực đàm phán và hiểu biết pháp lý là cần thiết để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Họ cần học cách định giá dịch vụ một cách chính xác và sẵn sàng từ chối những hợp đồng không hợp lý.
Vấn đề phân chia chi phí thiết kế trong ngành Xây dựng phản ánh một thách thức lớn hơn về cách thức quản lý chất lượng trong bối cảnh thị trường cạnh tranh. Mặc dù pháp luật hiện hành chưa có cơ chế trực tiếp ngăn chặn "ép giá", trách nhiệm pháp lý và các quy định về kiểm soát chất lượng vẫn là công cụ quan trọng để giải quyết các hậu quả tiêu cực.
Giải pháp bền vững đòi hỏi sự dịch chuyển từ tư duy "cạnh tranh phá giá" sang "cạnh tranh chất lượng". Thực tế là đã có nhiều doanh nghiệp trong ngành bắt đầu nhận thực và chủ động thay đổi theo hướng này. Tuy nhiên, để tạo ra một môi tường cạnh tranh lành mạnh cho toàn ngành, cần sự cam kết từ tất cả các bên tham gia: hoàn thiện khung pháp lý của nhà nước, tiếp tục nâng cao ý thức trách nhiệm của các doanh nghiệp, và sự giám sát chặt chẽ của chủ đầu tư.
Chỉ khi các bên cùng nhận thức rằng chất lượng thiết kế là nền tảng của toàn bộ ngành Xây dựng, thì những thách thức hiện tại mới có thể được giải quyết một cách hiệu quả và bền vững.
Tác giả: Ánh Nguyễn Minh, Lương Vĩ An
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
